ಅನಂತ ವಿಚಾರ: ‘ಸಂಸ್ಕಾರ’ದಿಂದ ಅಂತ್ಯಸಂಸ್ಕಾರದವರೆಗೆ

          ಕಾರ್ಲ್ ಮಾರ್ಕ್ಸ್ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದು ಮಾತಿದೆ: “ಪ್ರಪಂಚದ ಅರ್ಧದಷ್ಟು ಜನ ಮಾರ್ಕ್ಸ್‍ನನ್ನು ಇಷ್ಟಪಟ್ಟರೆ ಇನ್ನರ್ಧದಷ್ಟು ಜನ ಇಷ್ಟಪಡುವುದಿಲ್ಲ.”  ಇದೇ ಮಾತನ್ನು ಜ್ಞಾನಪೀಠ ಪುರಸ್ಕೃತ ಸಾಹಿತಿ ಡಾ. ಯು. ಆರ್. ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಹೇಳಬಹುದು.  “ಅರ್ಧದಷ್ಟು ಕನ್ನಡಿಗರು ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರನ್ನು ಇಷ್ಟಪಟ್ಟರೆ ಇನ್ನರ್ಧ ಇಷ್ಟಪಡುವುದಿಲ್ಲ.”

          ಸರಿಸುಮಾರು ಆರು ದಶಕಗಳವರೆಗೆ ಕನ್ನಡ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಲೋಕದ ಜತೆ ಆಸ್ಥೆಯಿಂದ, ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ ಸಂವಾದಿಸಿದ, ಕನ್ನಡ ಮನಸ್ಸುಗಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಮಾತಿನಿಂದ ಮಂತ್ರಮುಗ್ಧಗೊಳಿಸಿದ, ಚಿಂತನೆಗಳಿಂದ ಜಾಗೃತಗೊಳಿಸಿದ, ಕೆಲವೊಂದು ನಡೆನುಡಿಗಳಿಂದ ವಿಚಲಿತಗೊಳಿಸಿದ ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರು ಅಭಿಮಾನಿಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿಕೊಂಡಷ್ಟೇ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ವಿರೋಧಿಗಳನ್ನೂ ಸೃಷ್ಟಿಸಿಕೊಂಡರು.  ಇಷ್ಟಾಗಿಯೂ, ಅವರನ್ನು ಇಷ್ಟಪಡದಿದ್ದರೂ ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಲಂತೂ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎನ್ನುವ ಮಾತು ಕ್ಲೀಷೆಯಾದರೂ ಇಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖನೀಯ.  ಅಂತಹ ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರು ಭೌತಿಕವಾಗಿ ಈಗ ನಮ್ಮ ನಡುವೆ ಇಲ್ಲ ಎನ್ನುವುದು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲೇಬೇಕಾದ ಕಹಿಸತ್ಯ.

          ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರ ಬಗೆಗಿನ ಚರ್ಚೆಯನ್ನು ಅವರ ಪಾರ್ಥಿವ ಶರೀರದ ಅಂತ್ಯಸಂಸ್ಕಾರದೊಂದಿಗೇ ಪ್ರಾರಂಭಿಸೋಣ.  ಮಾಧ್ವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಸಂಪ್ರದಾಯಕ್ಕನುಗುಣವಾಗಿ ಜರುಗಿದ ಅಂತ್ಯಕ್ರಿಯೆ ಹೆಚ್ಚಿನವರಲ್ಲಿ ಅಚ್ಚರಿ ಹಾಗೂ ಬೇಸರವನ್ನುಂಟುಮಾಡಿದ್ದು ನಿಜ.  ಈ ಬಗೆಯ ಅಂತ್ಯಸಂಸ್ಕಾರವನ್ನು (ಕನ್ನಡ ದೈನಿಕವೊಂದರಲ್ಲಿ ವರದಿಯಾದಂತೆ) ಅವರೇ ಬಯಸಿದ್ದರೆಂಬ ಮಾತಂತೂ ಅವರ ಕಟ್ಟಾ ಅಭಿಮಾನಿಗಳನೇಕರಲ್ಲಿ ನಿರಾಸೆಯನ್ನುಂಟುಮಾಡಿದ್ದೂ ನಿಜ.

          ಆದರೆ ಯಾವ ಪೂರ್ವಾಗ್ರಹವೂ ಇಲ್ಲದೇ ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರ ಬದುಕಿನ ಅವಲೋಕನ ಮಾಡಿದವರಿಗೆ ಈ ಅಂತ್ಯಕ್ರಿಯಾವಿಧಾನ ಅಚ್ಚರಿಯನ್ನಾಗಲೀ, ಬೇಸರವನ್ನಾಗಲೀ ಉಂಟುಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ.  ನಿರಾಸೆಯ ಕಾರಣವಂತೂ ಇಲ್ಲವೇ ಇಲ್ಲ.  ಗೃಹಪ್ರವೇಶವೇ ಇರಲಿ, ಪುತ್ರನ ಉಪನಯನವೇ ಇರಲಿ, ತಂದೆಯವರ ಶ್ರಾದ್ಧವೇ ಇರಲಿ, ಪುತ್ರಿಯ ತುಲಾಭಾರವೇ ಇರಲಿ ಮೂರ್ತಿಯವರು ಸಂಪ್ರದಾಯಕ್ಕನುಗುಣವಾಗಿಯೇ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.  ಅದನ್ನವರು ಯಾರಿದಂದಲೂ ಮುಚ್ಚಿಟ್ಟಿಲ್ಲ.  ಅದರ ಮುಂದುವರಿಕೆಯಾಗಿಯೇ ಅವರ ಅಂತ್ಯಸಂಸ್ಕಾರವೂ ಸಂಪ್ರದಾಯಕ್ಕನುಗುಣವಾಗಿಯೇ ನಡೆದಿದೆ.  ಆದರೂ ಅವರ ಅಭಿಮಾನಿಗಳ ನಿರಾಸೆಗೆ ಕಾರಣವೇನು ಎಂದರೆ ಸಿಗುವ ಉತ್ತರ- ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರನ್ನು ಅವರ ವಿರೋಧಿಗಳಷ್ಟೇ ಅಭಿಮಾನಿಗಳೂ ಅಪಾರ್ಥ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ ಎನ್ನುವ ದುರಂತ ಸತ್ಯ.

          ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರ ಅಭಿಮಾನಿವರ್ಗ ಸೃಷ್ಟಿಯಾದದ್ದು ಮೂಲತಃ ಅವರ ತರಗತಿಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಬೋಧಕವರ್ಗದಲ್ಲಿ.  ಅರವತ್ತರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಸಮಾನತೆಯ, ಸಮಾಜವಾದದ ಗಾಳಿ ಬಲವಾಗಿ ಬೀಸುತ್ತಿದ್ದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಹಾಗೂ ಎಪ್ಪತ್ತರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಜಾತಿ ವಿನಾಶ, ಬಂಡಾಯ ಮುಂತಾದ ಚಳುವಳಿಗಳು ಯುವಜನತೆಯನ್ನು ಉದ್ರೇಕಿಸುತ್ತಿದ್ದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಎಲ್ಲಾ ‘ಇಸಂ’ಗಳಿಗೆ ಚಳುವಳಿಗಳಿಗೆ ಸ್ಪೂರ್ತಿದಾಯವಾಗಿದ್ದ ಪಶ್ಚಿಮದ ಚಿಂತನೆಗಳನ್ನು ಅಕರ್ಷಕ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಬೋಧಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರು ಏಕಾಏಕಿ ಐಕಾನ್ ಆಗಿಬಿಟ್ಟರು.  ಅಂತರ್ಧರ್ಮೀಯ ವಿವಾಹದ ಹಾಗೂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಸಂಪ್ರದಾಯ ವಿರೋಧಿ ಸಾಹಿತ್ಯ ರಚನೆಯ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಿದ್ದ ಮೂರ್ತಿಯವರನ್ನು “ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವಿರೋಧಿ” ಎಂದು ಹೆಚ್ಚಿನವರು ಹಣೆಪಟ್ಟಿ ಹಚ್ಚಿಬಿಟ್ಟರು.  ಮೂರ್ತಿಯವರ ಬದುಕಿನ ವಾಸ್ತವ ಬೇರೆಯೇ ಆಗಿತ್ತು ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸುವ ತಾಳ್ಮೆ ಆತುರಗಾರ ಶಿಷ್ಯಾಭಿಮಾನಿಗಳಲ್ಲಿರಲಿಲ್ಲ.

          ಆರ್ದ್ರ ಹೃದಯದ ಸ್ನೇಹಜೀವಿ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ ತಮ್ಮನ್ನು ಪ್ರೀತಿಸುವ ಯಾರನ್ನೇ ಆಗಲಿ ಪ್ರೀತಿಸಬಲ್ಲವರಾಗಿದ್ದರು.  ಶ್ರೀಮತಿ ಎಸ್ತರ್ ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರು ಕ್ರಿಶ್ಚಿಯನ್ ಆಗಿದ್ದದ್ದೊಂದು ಅಕಸ್ಮಿಕ ಅಷ್ಟೇ.  ಅವರು ಸಂಪ್ರದಾಯಸ್ಥ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಕನ್ಯೆಯಾಗಿದ್ದರೂ ಮೂರ್ತಿಯವರು ಅವರಿಗೆ ನಿಷ್ಟರಾಗಿರುತ್ತಿದ್ದರು.  ಆದರೆ ಎಸ್ತರ್ ಅವರ ಜತೆಗಿನ ವಿವಾಹವನ್ನು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಕ ಎಂದು ಅವರ ಅಭಿಮಾನಿಗಳು ತಿಳಿದು ಕ್ರಾಂತಿನಾಯಕನ ಪೀಠದಲ್ಲಿ ಮೂರ್ತಿಯವರನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಟಾಪಿಸಿಬಿಟ್ಟರು.  ನಂತರದ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಮೂರ್ತಿಯವರು ತಮ್ಮ ಮನೆಯಲ್ಲೇ ಹಮ್ಮಿಕೊಂಡು ತಮ್ಮ ಆಸ್ತಿಕತೆಯ ಪರಿಚಯ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟರೂ ಅವರ ಅಭಿಮಾನಿಗಳು ಸಂಪ್ರದಾಯವಿರೋಧಿ ಕ್ರಾಂತಿನಾಯಕನ ಪಟ್ಟದಿಂದ ಮೂರ್ತಿಯವರನ್ನು ಕೆಳಗಿಳಿಸಲು ಸಿದ್ಧರಾಗಿರಲಿಲ್ಲ.

          ಇತ್ತೀಚಿನ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಮೂರ್ತಿಯವರ ಆಸ್ತಿಕತೆ ಹಲವು ಬಗೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗುತ್ತಲೇ ಇತ್ತು.  ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಉಡುಪಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದ್ದಾಗ ತಮ್ಮ ಹಿರಿಯರು ಪೂಜಿಸುತ್ತಿದ್ದ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಹೋಗಿಬಂದಿದ್ದರು.  ಅಲ್ಲಿ ತಮಗೆ ಶಾಂತಿ ದೊರೆಯಿತೆಂದು ಸಾರ್ವಜನಿಕವಾಗಿ ಹೇಳಿದ್ದರು.  ಅದೇ ಪ್ರಸಂಗದಲ್ಲಿ, ತಾವು ಧಾರ್ಮಿಕತೆಯ ವಿರೋಧಿ ಅಲ್ಲವೆಂದು ಘಂಟಾಘೋಷವಾಗಿ ಸಾರಿದ್ದರು.

          ಹಾಗಿದ್ದರೆ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸಿದ ಮೂರ್ತಿಯವರು ವಿರೋಧಿಸಿದ್ದಾದರೂ ಏನನ್ನು?  ಉತ್ತರ ಸ್ಪಷ್ಟ.  ಅವರು ವಿರೋಧಿಸಿದ್ದು ಜನವಿರೋಧಿ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳನ್ನು, ಮಾನವತಾವಿರೋಧಿ ನೇಮನಿಷ್ಟೆಗಳನ್ನು, ಮೇಲುಕೀಳೆಂಬ ತಾರತಮ್ಯವನ್ನು, ಅಸ್ಪೃಶ್ಯತೆಯನ್ನು, ಜಾತಿ ವರ್ಗಗಳನ್ನು.  ಈ ಮನೋಭಾವ ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲಿಯೇ ಅವರಲ್ಲಿ ಮೊಳಕೆಯೊಡೆದಿತ್ತು.  ಶಾಲಾವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯಾಗಿದ್ದಾಗಲೇ ಗೆಳೆಯರ ಜತೆಗೂಡಿ ಅವರು “ತರಂಗಿಣಿ” ಎಂಬ ಕೈಬರಹದ ಪತ್ರಿಕೆಯನ್ನು ಹೊರತರುತ್ತಿದ್ದರು.  ಅಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ಅವರ ಮೊಟ್ಟಮೊದಲ ಕಥೆಯ ವಸ್ತುವೇ ಜಾತಿವಿನಾಶ.  ಈ ಧ್ಯೇಯವನ್ನೇ ಅವರ ಬದುಕಿನುದ್ದಕ್ಕೂ ಕಾಣಬಹುದು.  ಅವರು ಬಯಸಿದ್ದು, ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ್ದು ಸಮಾನತೆಯ ತಳಹದಿಯ ಮೇಲೆ ನಿರ್ಮಿತವಾದ ಸಮಾಜವನ್ನು.  ವ್ಯಕ್ತಿಯೊಬ್ಬನನ್ನು ಅವರು ಕಾಣಬಯಸಿದ್ದು ಆತ್ಮಗೌರವವುಳ್ಳವನಾಗಿ.  ಇಷ್ಟೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಅವರು ಮಾಡಿದ್ದು ಒಬ್ಬ ಹಿಂದೂ ಆಗಿಯೇ, ಒಬ್ಬ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಾಗಿಯೇ.  ಹೀಗೇ ಮಾಡುತ್ತಲೇ ತಮ್ಮ ನಡೆನುಡಿಯ ಮೂಲಕ ಅವರು ತೋರಿಸಿದ್ದು ಸಮಾನತೆಯ ಪ್ರತಿಪಾದನೆಗಾಗಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಬೇಕಾದ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲವೆಂದು.  ಇದು ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆ.  ಅವರನ್ನು ನಾವು ಗುರುತಿಸಬೇಕಾದದ್ದು ಈ ನೆಲೆಗಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ.

          ಇನ್ನು ಅವರ ಸಾಹಿತ್ಯಕ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಅಪಾರ್ಥವಾದ ಬಗೆಗೆ ಎರಡು ಮಾತು.  ಐವತ್ತು ಅರವತ್ತರ ದಶಕಗಳಲ್ಲಿ ಯೂರೋಪಿಗೆ, ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಲಂಡನ್ ಮತ್ತು ಪ್ಯಾರಿಸ್‍ಗೆ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸಕ್ಕೆಂದು ಹೋದ ಯಾವುದೇ ಪೌರ್ವಾತ್ಯ ನಾಡಿನ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಅಲ್ಲಿ ಪ್ರಖರವಾಗಿ ಬೀಸುತ್ತಿದ್ದ ಹೊಸ ಚಿಂತನೆಗಳ ಅಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಬೀಳದಿರಲು ಸಾಧ್ಯವೇ ಇರಲಿಲ್ಲ.  ಇದರ ಹಿಂದೆ ಹೊಸ ಚಿಂತನೆಯ ಸೆಳೆತವಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ತನ್ನದೇ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮೂಡಿಸಿರಬಹುದಾದ ಕೀಳರಿಮೆ ಸಹಾ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿತ್ತು.  ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರ ವಿಷಯದಲ್ಲಿಯೂ ಹೀಗಾಗಿರಬೇಕು.  ಶಿವಮೊಗ್ಗೆಯಲ್ಲಿನ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ದಿನಗಳಿಂದಲೂ ಸಮಾಜಮುಖಿಯಾಗಿದ್ದ, ಜನಪರ ಚಳುವಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲರಾಗಿದ್ದ ಮೂರ್ತಿಯವರಂತೂ ಬ್ರೆಕ್ಟ್‍ನ ಸಮತಾವಾದ, ಸಾರ್ತ್ರೆ ಮತ್ತು ಕಮೂರ ಅಸ್ತಿತ್ವವಾದದ ಸೆಳೆತದಿಂದ ಹೊರಗುಳಿಯುವುದು ಸಾಧ್ಯವೇ ಇರಲಿಲ್ಲ.  ಈ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಮೊದಲೇ ಬರಹಗಾರರಾಗಿದ್ದ ಮೂರ್ತಿಯವರ ಮುಂದೆ ಹೊಸಹೊಸ ಸಾಹಿತ್ಯಕ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳನ್ನು ತೆರೆದಿಟ್ಟಿತು.  ಅನಂತರ ಅವರ ಬರಹಗಳು ಬೇರೆಯೇ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡವು.  ಇದನ್ನು “ಮೌನಿ” ಹಾಗೂ “ಕ್ಲಿಪ್ ಜಾಯಿಂಟ್” ಕಥೆಗಳಲ್ಲೂ “ಸಂಸ್ಕಾರ” ಕಾದಂಬರಿಯಲ್ಲೂ ಗುರುತಿಸಬಹುದು.  ಸಾರ್ತ್ರೆಯ ಒಂದು ಲೇಖನ ಸಂಕಲನದ ಶಿರ್ಷಿಕೆ “Situations” ಎಂದು.  ಈ ಪದದ ಕನ್ನಡ (ಏಕವಚನ) ರೂಪವಾದ “ಸನ್ನಿವೇಶ” ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರು ತಮ್ಮದೊಂದು ಲೇಖನ ಸಂಕಲನಕ್ಕೆ ಇಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.  ಇದನ್ನು ಸಾರ್ತ್ರೆ ಮೇಲಿದ್ದ ಮೂರ್ತಿಯವರ ಅಭಿಮಾನಕ್ಕೊಂದು ಕುರುಹು ಎಂದು ತಿಳಿಯಬಹುದು.

ಒಂದು ಸಾಹಿತ್ಯಕೃತಿಯಾಗಿ “ಸಂಸ್ಕಾರ”ದ ಮಹತ್ವದ ಬಗ್ಗೆ ಇಲ್ಲಿ ಹೊಸದಾಗಿ ಹೇಳುವ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ.  ಆದರೂ ಈ ಚರ್ಚೆಯ ಭಾಗವಾಗಿ ಒಂದು ಮಾತು:  ಸ್ವದೇಶದಲ್ಲಿ ಮುಖಾಮುಖಿಯಾಗಿದ್ದ ಸಂಪ್ರದಾಯನಿಷ್ಟ ಸಮಾಜದ ಪ್ರಶ್ನೆಯೊಂದಕ್ಕೆ ವಿದೇಶದಲ್ಲಿ ಕೈಗೆ ಹತ್ತಿದ ಅಸ್ತಿತ್ವವಾದದ ನೆಲೆಗಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಉತ್ತರ ಹುಡುಕುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಈ ಕಾದಂಬರಿಯನ್ನು ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತೆಯಲ್ಲೊಂದು ಮೈಲುಗಲ್ಲಾಗಿಸಿತು.  ಅದೇ ಪ್ರಯತ್ನ ಮೂರ್ತಿಯವರ ಲೇಖನಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತೆಮತ್ತೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡರೂ ಮೊದಲ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿ ಕಂಡಷ್ಟು ಪ್ರಖರತೆ, ಪರಿಣಾಮಕತೆ ಮತ್ತೆ ಕಾಣಲಿಲ್ಲ.  “ಭಾರತೀಪುರ”ವಂತೂ ಮೂರ್ತಿಯವರ ಸೃಜನಶೀಲತೆಯ ಮೇಲೇ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಕ ಚಿನ್ಹೆಯನ್ನಿಟ್ಟಿತು.  1973ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ಈ ಕಾದಂಬರಿ ಅದಕ್ಕೆ ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ “ಸಾಕ್ಷಿ”ಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದ್ದ ರಾಮಚಂದ್ರದೇವ ಅವರ “ದಂಗೆಯ ಪ್ರಕರಣ” ಕಥೆಯ ವಿಸ್ತೃತ ರೂಪ ಎಂಬ ಮಾತಿದೆ.  (ಈ ಬಗ್ಗೆ ದೇವ ಮತ್ತು ಮೂರ್ತಿಯರ ನಡುವೆ ಮನಸ್ತಾಪವೂ ಉಂಟಾಗಿತ್ತಂತೆ).  1978ರಲ್ಲಿ ಹೊರಬಂದ “ಅವಸ್ಥೆ” ಸಮಾಜವಾದಿ ಹೋರಾಟಗಾರ ಶಾಂತವೇರಿ ಗೋಪಾಲಗೌಡರ ಜೀವನವನ್ನಾಧರಿಸಿದ್ದು ಎಂಬ ಆಪಾದನೆ ಬಂತು.  ನಂತರದ “ಭವ” ಮತ್ತು “ದಿವ್ಯ”ಗಳ  ಬಗ್ಗೆ ಮೂರ್ತಿಯವರಿಗೇ ತೃಪ್ತಿಯಿರಲಿಲ್ಲ.  “ಸಂಸ್ಕಾರ”ಕ್ಕೂ ಹಿಂದೆಯೇ ಬರೆದಿದ್ದೆನ್ನಲಾದ “ಪ್ರೀತಿ ಮೃತ್ಯು ಮತ್ತು ಭಯ” ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆಯಷ್ಟೇ ಪ್ರಕಟವಾಯಿತು.  ಅದಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕಿದ ಅಬ್ಬರದ ಪ್ರಚಾರದ ಬಿಡುಗಡೆ ಅದರ ಹಿಂದೆ ಉದ್ಡೇಶವೊಂದಿರಬಹುದಾದ ಸಾಧ್ಯತೆಯತ್ತ ಬೆರಳು ಮಾಡಿತು.  ಅಗಷ್ಟೆ ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗಿದ್ದ ಕವಯಿತ್ರಿಯೊಬ್ಬರ ಆತ್ಮಕಥೆಯಲ್ಲಿನ ಕೆಲ ವಿವರಗಳು ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿರಬಹುದೆಂಬ ಅನುಮಾನವನ್ನು ಓದುಗರಲ್ಲಿ ಉಂಟುಮಾಡುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇತ್ತು.  ಅದರಿಂದಾಗಿ ಮೂರ್ತಿಯವರ ಹೆಸರು ಮುಕ್ಕಾಗುವುದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಲು, ಓದುಗರ ಗಮನವನ್ನು ಬೇರೆಡೆ ಸೆಳೆಯಲು ನಡೆಸಿದ ಒಂದು ಕಸರತ್ತಿನಂತೆ “ಪ್ರೀತಿ ಭಯ...” ಪ್ರಕಟಣೆ ಕಂಡಿತು.

ಹೀಗೆ “ಸಂಸ್ಕಾರ”ದ ನಂತರ “ಘಟಶ್ರಾದ್ಧ”, “ಸೂರ್ಯನ ಕುದುರೆ”ಯಂತಹ ಕೆಲವೇ ಕೆಲವು ಯಶಸ್ವಿ ಕಥೆಗಳ ಹೊರತಾಗಿ ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರು ಸಾಹಿತ್ಯಕವಾಗಿ ಮಹತ್ತರ ಸಾಧನೆಯೇನನ್ನೂ ಸಾಧಿಸಲಿಲ್ಲ.  ಆದಾಗ್ಯೂ ಅವರ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ ಮಾನವತಾವಾದಿ ಪಾತ್ರಗಳು, ಅವುಗಳು ಬಿಂಬಿಸಿದ ಸಮಾಜಪರ ಕಾಳಜಿಯನ್ನು ಮೂರ್ತಿಯವರಲ್ಲಿರುವ “ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವಿರೋಧಿ” ಮನೋಭಾವದ ಕುರುಹು ಎಂದು ಅವರ ಅಭಿಮಾನಿವರ್ಗ ತಪ್ಪಾಗಿ ಅರ್ಥೈಸಿತು.  ತಾನು ಕೂರಿಸಿದ್ದ ಪೀಠದಿಂದ ಇಳಿಸಿ ಅವರನ್ನು ಮನುಷ್ಯರೆಂಬಂತೆ ಕಾಣಲು ಅದು ಮನಸ್ಸು ಮಾಡಲೇ ಇಲ್ಲ.  ಬೇರೆಯವರು ಮಾಡಿದಾಗ ಸುಮ್ಮನಿರಲೂ ಇಲ್ಲ.  ಡಾ. ಎಸ್. ಎಲ್. ಭೈರಪ್ಪನವರ “ಆವರಣ” ದಲ್ಲಿನ ಪ್ರೊ. ಶಾಸ್ತ್ರಿ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಕಂಡು ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರ ಅಭಿಮಾನಿಗಳು ಕುಂಬಳಕಾಯಿ ಕಳ್ಳ ಎಂದರೆ ಹೆಗಲು ಮುಟ್ಟಿನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ವರ್ತಿಸಿದ್ದನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು.

ನೆಮ್ಮದಿಯ ವಿಷಯವೆಂದರೆ ತಮ್ಮ ವಿರೋಧಿಗಳಾಗಲೀ, ಅಭಿಮಾನಿಗಳಾಗಲೀ ತಮ್ಮ ಮೇಲೆ ಆರೋಪಿಸಿದ ಗುಣವಿಶೇಷಣಗಳ ಒತ್ತಡಕ್ಕೆ ಅನಂತಮೂರ್ತಿಯವರು ಸಿಕ್ಕಿಬೀಳಲೇ ಇಲ್ಲ.  ಅವರು ತಮಗೆ ಸರಿಯೆನಿಸಿದ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಪಾಡಿಗೆ ತಾವು ನಡೆಯುತ್ತಾ ಸಾಗಿದರು.  ಹೀಗಾಗಿಯೆ ಅವರು ಕೊನೆಯವರೆಗೂ ಬಹಿರ್ಮುಖಿಯಾಗಿ, ಸಮಾಜಮುಖಿಯಾಗಿ, ಕ್ರಿಯಾಶೀಲರಾಗಿ, ಅಕರ್ಷಕ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವುಳ್ಳವರಾಗಿ ಇರಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು.  ಅವರ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಹೊರಟ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರಿಗೂ ಪಾಠವಿದೆ.

ಇಷ್ಟಾಗಿಯೂ, ಅವರ ಈ ಬಹಿರ್ಮುಖಿ ಸ್ವಭಾವವೇ ಅವರು ಪ್ರತಿ ಗಾಳಕ್ಕೂ ಬಾಯಿ ತೆರೆಯುವಂತೆ ಮಾಡಿತೆಂದರೆ, ಅವರನ್ನು ವಿರೋಧದ ಸುಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿಸಿತೆಂದರೆ ಅತಿಶಯೋಕ್ತಿಯಾಗಲಾರದು.  ಅವರ ಆಸಕ್ತಿಯ ವಿಷಯಗಳು ವೈವಿಧ್ಯಮಯ.  ಹೀಗಾಗಿಯೇ ಅವರು ಸಾಹಿತ್ಯ, ರಾಜಕೀಯ, ಸಾಹಿತ್ಯಕ ರಾಜಕೀಯ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಚಳುವಳಿ ಹೀಗೆ ಹಲವು ಹತ್ತು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲರಾಗಿರುತ್ತಿದ್ದರು.  ಆವರ ಮಾನಸಿಕ ಹಾಗೂ ದೈಹಿಕ ಶ್ರಮ ಹೀಗೆ ಹಲವಾರು ಕವಲುಗಳಲ್ಲಿ ಹರಿದುಹೋದದ್ದರಿಂದಲೇ ಸಾಹಿತ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರವೊಂದನ್ನುಳಿದು ಬೇರಾವ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲೂ ಅವರಿಗೆ ನಿರೀಕ್ಷಿತ ಯಶಸ್ಸು ದೊರೆಯಲಿಲ್ಲ.  ಇದಕ್ಕೆ ಬದಲು ಒಂದು ಅಥವಾ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ತಮಗೆ ಬಾಲ್ಯದಿಂದಲೇ ಒಗ್ಗಿದ್ದ ಸಾಹಿತ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕಷ್ಟೇ ತಮ್ಮೆಲ್ಲಾ ಸಮಯವನ್ನೂ, ಶ್ರಮವನ್ನೂ ಮೀಸಲಾಗಿಟ್ಟಿದ್ದರೆ ಅವರ ಸಾಧನೆ ಇನ್ನೂ ಅದ್ಭುತವಾಗಿರುತ್ತಿತ್ತು.  ಬರವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತಷ್ಟು ಮುತುವರ್ಜಿ ವಹಿಸಿ ತಮ್ಮ ಸೃಜನಶೀಲತೆಯ ಮೇಲೆ ಬಂದ ಆಪಾದನೆಳನ್ನೂ ತಪ್ಪಿಸಬಹುದಾಗಿತ್ತು.  ಈಗೇನಾಗಿದೆಯೆಂದರೆ, ತಮ್ಮ ಕೃತಿಗಳ ಪರವಾಗಿ ನಿಲ್ಲಲು ಅವರಿಲ್ಲ.  ಅವರ ಚೀರ್ ಲೀಡರ್‍‍ಗಳಂತೆ ವರ್ತಿಸಿ ಅವರು ಮಾಡಿದ್ದೆಲ್ಲವೂ ಸರಿ ಎಂದು ಭೋಪರಾಕ್ ಹಾಕುತ್ತಾ, ಬದಲಾಗುವ, ಬೆಳೆಯುವ ಅಗತ್ಯವನ್ನೇ ಅವರಿಗೆ ಮನಗಾಣಿಸದೇ ಹೋದ ಅವರ ಅಭಿಮಾನಿ ವರ್ಗ ವೇಗವಾಗಿ ಸೊರಗುತ್ತಿದೆ.  ಹೀಗಾಗಿ ಅವರ ಕೃತಿಗಳು ನಿರ್ದಯಿ ಕಾಲದ ಕಟಕಟೆಯಲ್ಲಿ ತಾವಷ್ಟೇ ನಿಂತು ತಮ್ಮ ವಿಚಾರಣೆಯನ್ನೆದುರಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.

ಭೂತದಲ್ಲಿ “ರೆ”ಗೆ ಸ್ಥಾನವಿಲ್ಲ. ಆದರೂ ಅನಿಸುವುದೆಂದರೆ ಉಡುಪಿ ರಾಜಗೋಪಲಾಚಾರ್ಯ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ ಎಂಬ ಪ್ರತಿಭಾವಂತ ತನ್ನೆಲ್ಲಾ ಆಸಕ್ತಿಯನ್ನು ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕಷ್ಟೇ ಮೀಸಲಾಗಿಟ್ಟಿದ್ದಿದ್ದರೆ ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ ಏನೆಲ್ಲಾ ಸಿಗಬಹುದಿತ್ತು!  ವಿಶ್ವಮಾನ್ಯತೆ?  ಒಂದು ವಿವಾದಾತೀತ ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪ್ರಶಸ್ತಿ?